Wat is het verschil tussen wettelijk en feitelijk samenwonen?

Je kunt wettelijk samenwonen met 1 persoon. Dat kan je partner zijn, maar ook iemand anders, zoals een familielid of iemand met wie je bevriend bent. Om het gemakkelijk te houden, spreken we verder van je partner.
Om wettelijk te gaan samenwonen, moet je een schriftelijke verklaring van wettelijke samenwoning afleggen voor de ambtenaar van de burgerlijke stand van jullie woonplaats. 

Je behoudt de goederen waarvan je kunt bewijzen dat ze jouw eigendom zijn, de inkomsten uit die goederen en je beroepsinkomsten.

Heb je geen bewijzen? Dan zijn jullie elk voor 50 % eigenaar van die goederen, tenzij je kunt bewijzen dat er een andere verdeling van toepassing is.

• Beide partners moeten meebetalen aan de kosten van de huishouding in verhouding met hun mogelijkheden.
• Voor huishoudelijke kosten zoals boodschappen, huur en elektriciteit, en voor kosten voor de opvoeding van de kinderen, zijn beide partners aansprakelijk. Schuldeisers kunnen de rekening dus aan 1 van de partners presenteren, ook al is dat niet degene die de kosten gemaakt heeft. Er is 1 uitzondering: buitensporig hoge uitgaven blijven altijd de verantwoordelijkheid van degene die ze gedaan heeft.

• Wil je de gezinswoning verkopen, schenken of er een hypotheek op vestigen? Dan moet je partner daar altijd toestemming voor geven, ook al ben jij de enige eigenaar.
• Sluit 1 van beide partners een huurcontract af? Dan wordt de andere partner automatisch medehuurder en is hij mee verantwoordelijk voor de betaling van de volledige huurprijs. De opzeg moet door beide wettelijk samenwonende partners gebeuren. 

In de personenbelasting worden wettelijke samenwonenden behandeld als gehuwden. In het jaar waarin je wettelijk gaat samenwonen dien je dus een afzonderlijke aangifte in, de jaren nadien een gezamenlijke. 

In een samenlevingscontract kun je afspraken opnemen over de organisatie van het gezin en je vermogen. Je moet het laten opstellen bij de notaris. In een samenlevingscontract zet je bijvoorbeeld:

• wat jouw roerende goederen en die van je partner zijn (boedelbeschrijving)
• welk bedrag je elke maand op de gemeenschappelijke rekening stort en welke kosten daarmee betaald worden – voor wettelijk samenwonenden bepaalt de wetgever dat elke partner moet meebetalen aan de kosten van het huishouden in verhouding met zijn mogelijkheden
• regelingen met betrekking tot de kinderen:
  • Hoeveel betaalt elke partner voor de kosten en opvoeding van de kinderen?
  • Betaal je mee voor de kinderen van je partner?
• hoe je gemeenschappelijke bankrekeningen, meubelen, … verdeelt bij een relatiebreuk

Je kunt dus heel wat vastleggen in een samenlevingscontract, maar er zijn ook beperkingen:

• De afspraken die je in een samenlevingscontract maakt, gelden alleen voor jou en je partner, en dus niet voor derden. Het is dus nog altijd mogelijk dat bijvoorbeeld schuldeisers van je partner beslag leggen op goederen die van jullie allebei zijn.
• Je kunt geen bepalingen opnemen die de individuele vrijheid van jezelf en je partner beperken. Je kunt je partner dus niet verplichten om bijvoorbeeld trouw te zijn, samen te wonen of na een relatiebreuk een in de tijd onbeperkte vergoeding te betalen.
• Je kunt geen regelingen over erfrecht opnemen in een samenlevingscontract. Dat kan wel op andere manieren, zoals met een testament of een levensverzekering. 

Als 1 van de partners overlijdt, krijgt de andere samenwonende partner altijd het vruchtgebruik van de gezinswoning en de huisraad. Belangrijk: vruchtgebruik is niet hetzelfde als eigendom. De blote eigendom van de roerende en onroerende goederen gaat naar de wettelijke erfgenamen van de overleden partner.

De wettelijke samenwoning eindigt als:

• jullie trouwen
• 1 van de partners overlijdt
• je een schriftelijke verklaring van beëindiging indient bij de ambtenaar van burgerlijke stand

Zo’n beëindiging van verklaring kun je eenzijdig afleggen. Je hoeft dus niet de handtekening of het formele akkoord van de andere partner te hebben.

Je hoeft geen enkele formaliteit te vervullen om feitelijk samen te wonen. Je moet alleen op hetzelfde adres wonen en je domicilie laten aanpassen bij de gemeente. Feitelijk samenwonen kan met meer dan 2 personen. Die personen hoeven geen partners of familieleden te zijn. 

Je behoudt de goederen waarvan je kunt bewijzen dat ze jouw eigendom zijn, de inkomsten uit die goederen en je beroepsinkomsten.

Heb je geen bewijzen? Dan zijn jullie elk voor 50 % eigenaar van die goederen, tenzij je kunt bewijzen dat er een andere verdeling van toepassing is. 

• Als je feitelijk samenwoont, ben je elkaar geen hulp en bijstand verschuldigd. Je hebt geen verplichtingen, maar ook geen rechten.
• Maakt 1 van de partners schulden? Dan is alleen die partner ervoor aansprakelijk. Als beide partners samen een schuld aangaan, kan die ingevorderd worden bij hen allebei. 

De gezinswoning is niet beschermd:

• Is je partner alleen eigenaar? Dan kan die de woning verkopen, schenken of er een hypotheek op vestigen zonder jouw toestemming.
• Zijn jullie samen eigenaar? Dan kan je partner zijn deel altijd verkopen, schenken of er een hypotheek op vestigen.
• Als je een woning huurt, kun je kiezen of je apart of samen de huurovereenkomst afsluit. Doe je dat samen? Dan mag je allebei in de woning wonen en betaal je elk de helft van de huurprijs, tenzij het huurcontract vermeldt dat jullie allebei hoofdelijk aansprakelijk zijn. Als 1 van beide partners opzegt, maakt dat geen einde aan het huurcontract.
• Trek je in bij je partner die alleen een huurcontract afsloot? Dan ben je op geen enkele manier beschermd bij een relatiebreuk.

In een samenlevingscontract kun je afspraken opnemen over de organisatie van het gezin en je vermogen. Je moet het laten opstellen bij de notaris. In een samenlevingscontract zet je bijvoorbeeld:

• wat jouw roerende goederen en die van je partner zijn (boedelbeschrijving)
• welk bedrag je elke maand op de gemeenschappelijke rekening stort en welke kosten daarmee betaald worden – voor wettelijk samenwonenden bepaalt de wetgever dat elke partner moet meebetalen aan de kosten van het huishouden in verhouding met zijn mogelijkheden
• regelingen met betrekking tot de kinderen:
  • Hoeveel betaalt elke partner voor de kosten en opvoeding van de kinderen?
  • Betaal je mee voor de kinderen van je partner?
• hoe je gemeenschappelijke bankrekeningen, meubelen, … verdeelt bij een relatiebreuk

Je kunt dus heel wat vastleggen in een samenlevingscontract, maar er zijn ook beperkingen:

• De afspraken die je in een samenlevingscontract maakt, gelden alleen voor jou en je partner, en dus niet voor derden. Het is dus nog altijd mogelijk dat bijvoorbeeld schuldeisers van je partner beslag leggen op goederen die van jullie allebei zijn.
• Je kunt geen bepalingen opnemen die de individuele vrijheid van jezelf en je partner beperken. Je kunt je partner dus niet verplichten om bijvoorbeeld trouw te zijn, samen te wonen of na een relatiebreuk een in de tijd onbeperkte vergoeding te betalen.
• Je kunt geen regelingen over erfrecht opnemen in een samenlevingscontract. Dat kan wel op andere manieren, zoals met een testament of een levensverzekering. 

Partners die niet getrouwd zijn en feitelijk samenwonen, erven niet automatisch van elkaar. Je kunt elkaar wel op andere manieren beschermen, zoals met een testament of een levensverzekering. 

Feitelijk samenwonenden dienen elk een afzonderlijke aangifte in voor de personenbelasting.  

Er zijn geen formaliteiten om de feitelijke samenwoning te beëindigen. Zodra je niet meer op hetzelfde adres woont, woon je niet meer feitelijk samen.