Arbeid adelt (steeds minder)

Het wekte toenemende verbazing, en zowel bewondering als afgunst: de financiële markten wisten zich met veel doorzettingsvermogen en veerkracht een weg naar boven te banen. En dat ondanks de grimmige geopolitieke ontwikkelingen en het wispelturige gedrag van het Witte Huis, dat zijn handelspartners bestookte met willekeurige tariefverhogingen.

Je zou bijna vermoeden dat de aandelenmarkten ooit eens in een ketel met toverdrank zijn gevallen en vandaar over bovennatuurlijke krachten beschikken. Maar de verklaring voor dit kranige gedrag is meer alledaags.

Enerzijds vormen de uitmuntende Amerikaanse bedrijfswinsten in het tweede kwartaal van 2025 een stevige buffer die de invloed van allerlei slecht nieuws van het politieke front kon absorberen. 80 % van de bedrijven leverde beter dan verwachte winstcijfers. Vooral de opwaartse herzieningen voor de komende kwartalen werden sterk geapprecieerd[1]. De Europese cijfers oogden minder fraai.

De 2de factor voor het heldhaftige gedrag van de beurzen houdt verband met de rotsvaste overtuiging dat de AI-revolutie zal leiden tot verdere groei van de bedrijfswinsten en zelfs zal versnellen dankzij een reuzesprong in productiviteit.

Dat denkbeeld werd een aantal dagen geleden nog aangewakkerd door een studie van Morgan Stanley (MS), die bij zulke impactvolle publicaties[2] niet over 1 nacht ijs gaan. Na ernstig rekenwerk en enkele plausibele aannames verwacht MS voor de 500 grootste bedrijven in de VS een kostenbesparing van bijna 1000 miljard dollar per jaar (!), zodra de toepassingen van kunstmatige intelligentie op kruissnelheid komen. Zo’n uitgangspunt laat zich gemakkelijk vertalen in hogere beurswaarderingen, zowel voor de bedrijven die de AI-tools aanleveren, als degene die er intensief gebruik van maken.

Die ongeëvenaarde efficiëntiewinst wordt vooral gerealiseerd op basis van de verwachte daling van de personeelskosten. Die betekenen nog steeds – maar in afnemende mate –veruit de grootste uitgavepost. Vooral repetitieve administratieve jobs of activiteiten met een relatief eenvoudige beslissingsstructuur zijn een gemakkelijke prooi voor generieke AI-toepassingen. MS geeft zelfs aan dat 90 % van de werkgelegenheid rechtstreeks of onrechtstreeks zal worden beïnvloed door de komende golf van AI-toepassingen. De enige jobs die minder onder druk staan, zijn die met een overwegend fysieke inhoud of waarvoor handelingen nodig zijn in een snel veranderende omgeving.

Verwacht echter geen bruuske bewegingen. Een dergelijke evolutie zet zich heel geleidelijk door, ook al zal ze op termijn inderdaad – we moeten hier niet flauw over doen – heel wat banen vernietigen. In het geval van AI verwachten we dat vooral bij administratieve activiteiten. Bij de automatisatie-inspanningen uit het verleden waren het vooral manuele, uitvoerende handelingen die vervangen werden door robots. Het verlies aan arbeidsplaatsen wordt ten dele opgevangen door nieuw gecreëerde werkgelegenheid, maar minder in aantal en met hogere kwalificatievereisten.

Een positief gevolg daarvan is dat goederen en diensten nu efficiënter geproduceerd kunnen worden en daarom een bredere groep van consumenten kunnen aanspreken. Daardoor stijgen de geproduceerde volumes om aan de vraag te voldoen en neemt de werkgelegenheid ook weer toe[3].

De automatisatiegolf in de industrie van de afgelopen 30 jaar heeft een goed gedocumenteerd neveneffect: een neerwaartse loondruk. Dat verklaart enerzijds waarom lonen een steeds kleiner deel uitmaken van het BBP en anderzijds waarom de looninflatie vrij beperkt is gebleven, ondanks de economische groei die we de voorbije decennia hebben ervaren.

Zeer illustratief is de evolutie in de verhouding van het aantal werknemers per gegeneerd miljoen dollar nettobedrijfswinst in de loop van de laatste 20 jaar. Ik bereken dit voor de 500 grootste bedrijven in de VS.

Een belangrijke waarschuwing hierbij komt van de futuroloog Roy Amara. De zogenaamde ‘wet van Amara’ komt erop neer dat we altijd de neiging hebben om de kortetermijneffecten van technologie te overschatten en de langetermijneffecten te onderschatten. De overschatting leidt tot financiële zeepbellen, de onderschatting veroorzaakt opportuniteitsverliezen.

De huidige AI-toepassingen[4], die nochtans al 40 miljard dollar aan investeringen hebben opgeëist, brengen tot nu toe veel minder op dan verwacht. Uit een recent verschenen studie (maandag 18 augustus 2025) van het roemruchte Massachusetts Institute of Technology (MIT) blijkt dat 95 % van de bedrijven die AI-toepassingen gebruiken, er tot nu toe geen betekenisvolle bijdrage van zien in hun winstcijfers. Kunstmatige intelligentie wordt wel gebruikt voor opzoekingen, als discussiemateriaal of achtergrondinformatie, maar vindt niet de weg naar operationele toepassingen.

De voornaamste oorzaak is dat daarvoor rekening gehouden moet worden met een context die zo snel wijzigt dat de leercurve van de AI-applicaties niet op tijd kan bijbenen. Nieuwere, meer geavanceerde vormen, zoals adaptieve AI[5], kunnen autonomer beslissen, eventueel anticiperen en zich sneller aanpassen aan een snel wijzigende context en nieuwe omgevingsfactoren. Maar die toepassingen zijn nog niet voldoende breed beschikbaar.

De resultaten van deze intussen breed verspreide studie trokken de afgelopen dagen een diep spoor van vernieling op de technologiebeurzen.

De waarheid zal, zoals wel vaker, ergens in het midden liggen tussen de standpunten van MS en MIT. 1 les is zonder meer duidelijk: er is geen ruimte voor naïeve interpretaties en speculatief gedrag, noch voor doemdenken. Bedrijven met een sterke focus op specifieke deeltaken zijn er wel degelijk in geslaagd om hun winstpeil substantieel op te trekken op basis van doorgedreven AI-inspanningen, maar dat is tot nu toe beperkt tot 5 % van de onderzochte ondernemingen. Dat ging telkens gepaard met de inbreng van externe, zeer toegewijde expertise. AI is dus niets voor doe-het-zelvers.

Intussen begeeft Jay Powell, de felbelaagde Fed-voorzitter, zich naar het spreekgestoelte in Jackson Hole (Wyoming) waar zich de jaarlijkse hoogmis van de centrale bankiers voltrekt. Zijn kwalijke reputatie gaat hem voor en de financiële markten houden hun adem in.